پیکان سیاست خارجی پاکستان به کدام سو می چرخد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ سرانجام پس از مدت‌ها کش و قوس سیاسی، در 30 فروردین عمران خان، از نخست‌وزیری پاکستان برکنار شد و جای خود را به شهباز شریف، رئیس حزب مسلم‌لیگ شاخه نواز به عنوان بیست و سومین نخست وزیر این کشور داد.

وزرا و اعضای کابینه دولت جدید پاکستان درهمان روز بر اساس قانون اساسی این کشور سوگند خدمت یاد کردند. عمران‌خان، رهبر حزب تحریک انصاف به عنوان حزب حاکم پاکستان، اخیرا با رای عدم اعتماد نمایندگان جبهه اپوزیسیون در مجلس روبه‌رو و سرانجام با رأی اکثریت نمایندگان، مجبور به ترک قدرت شد.

در مقام ارزیابی عمران خان، نخست وزیر پیشین پاکستان از زمان به قدرت رسیدن در سال ۲۰۱۸ لفاظی‌های ضد آمریکایی بسیاری داشته و در مواردی صراحتا از تمایل اسلام آباد برای نزدیک شدن به چین و حتی روسیه سخن گفت. عمران خان، که در میانه راه مجبور به ترک نخست وزیری شد، همواره بر نقش مثبت چین در پاکستان و همچنین در کل جهان تاکید کرده است.

همزمان با درخواست دو حزب سیاسی مستقر در پاکستان برای برکناری عمران خان از قدرت، کریدور اقتصادی چین و پاکستان به ارزش ۶۰ میلیارد دلار در مسیر راه‌اندازی قرار داشته و فرصت نزدیک شدن بیش از پیش اقتصاد پاکستان به چین مهیا است.

قابل ذکر است؛ روابط چین و پاکستان در طول نیم قرن گذشته گسترده، در هم تنیده و راهبردی بوده است. سطح بالای روابط این دو کشور تا حدی است که برخی روابط چین و پاکستان را به مثابه رابطه آمریکا و رژیم صهیونیستی دانسته اند. نکته جالب توجه آنکه پکن و اسلام آباد سال 2016 را سال گسترش روابط دیپلماتیک با یکدیگر اعلام کردند.

از سویی شهباز شریف، جانشین عمران خان مستقیما در قرارداد کریدور اقتصادی چین و پاکستان حضور داشته و با چین معامله کرده است اما با توجه به خروج عمران خان از قدرت، تحولاتی در سیاست خارجی پاکستان شاهد خواهیم بود. برمبنای برخی گزارش های رسانه ای، دولت شهباز شریف فعالیت دفتر مدیریت کریدور اقتصادی چین و پاکستان را متوقف کرده است. همین خود احتمال تغییر نسبی در سیاست هایی می دهد که دولت عمران خان در پیش گرفته است.

به منظور بررسی اینکه سیاست خارجی دولت جدید پاکستان، آن را به سمت کدام کشورها مایل می کند به سراغ محمدرضا کمیلی، کارشناس مسائل پاکستان رفتیم واین موضوع را با وی به بحث گذاشتیم.

کمیلی در ابتدا با ذکر پیشینه سیاسی دولت ها در پاکستان گفت: حزب نواز با قدمت ترین دولت در پاکستان است. نواز شریف، نخست وزیر قبلی این کشور با سه دوره تکیه زدن بر کرسی نخست وزیری، رکوردار است. سیاست کلی پاکستان با توجه به اینکه از چهار کشور همسایه خود، با دو کشور هند و افغانستان دچار تنش است‏، در راستای حفظ تعامل با همسایگان پیش خواهد رفت.

 این کارشناس مسائل پاکستان، تقویت روابط اسلام آباد با آمریکا و عربستان در زمان روی کار آمدن حزب نواز را، به این معنا ندانست که دولت شهباز شریف به سوی تخریب ارتباط با ایران پیش رود.

وی افزود: سعی آنها بر حفظ ارتباط با دیگر کشورها و جلوگیری از دشمن تراشی است. در زمان نواز شریف و همزمان با شروع جنگ یمن، وی چندین بار به ایران و عربستان سفر و تلاش کرد میان دو طرف میانجی گری کند.عدم اعزام نیرو به جنگ یمن هم در زمان نواز شریف رخ داد. حزب نواز به سمت آمریکا و عربستان گرایش دارد، اما این به معنای تخریب ارتباط با دیگر کشورها نیست و پیش بینی نمی شود سیاست خارجی پاکستان با حضور شهباز شریف در راس قدرت،تغییر داشته باشد. ضمنا سازمان های بالا دستی در پاکستان در تعیین سیاست های این کشور نقش تاثیرگذاری دارند، بنابراین با تغییر دولت تغییر محسوسی در سیاست ها قابل پیش بینی نیست.

کمیلی در خصوص تاثیر تغییر دولت در پاکستان بر روابط این کشوربا چین گفت: شروع روابط دو کشور به دهه 70 میلادی برمی گردد، زمانی‌که حزب مردم برای اولین بار روی کار آمد. هر دو کشور دشمن مشترکی به نام هند دارند و در نتیجه روابط دو کشور بر مبنای مقابله با یک دشمن مشترک شکل گرفت و در ادامه نوسان روابط آمریکا و پاکستان و منافع ناشی از جغرافیایی‏ که پاکستان در آن واقع است،‏ همیشه برای چین حائز اهمیت بوده است.

وی ادامه داد: محصولات نفتی که از کشورهای حاشیه خلیج فارس به سمت چین می رود، اگر از مسیر پاکستان وارد این کشور شود، نزدیک به 7 هزار کیلومتر کاهش مسیر خواهد داشت. بنابراین ارتباط با پاکستان اهمیت بسیار استراتژیکی برای چین دارد و پروژه های بزرگ اقتصادی پکن را ممکن می کند.

این کارشناس مسائل پاکستان تاکید کرد: ارتباط چین با پاکستان مبتنی بر دولت نیست، چین سرمایه گذاری زیادی در پاکستان انجام داده و با تغییر دولت تغییر خاصی در قراردادهای تجاری اقتصادی چین با پاکستان رخ نمی دهد.

وی در ادامه یادآور شد: دست کم چیزی را که در 20 سال اخیر شاهد بودیم، این است که آمریکا بسیار تلاش کرد تا چوب لای چرخ ارتباط میان چین و پاکستان بگذارد، اما نمی تواند این ارتباط را به طور کامل تخریب کند. بنابراین ارتباط دو کشور دچار نوسان خواهد شد، اما قطع نخواهد شد. کریدور اقتصادی چین و پاکستان با روی کار آمدن دولت شریف بسته نخواهد شد. زیرا مبنای ارتباط دو کشور منافع مشترک دو جانبه است. پاکستان به دلیل داشتن بدهی های سنگین اگر بخواهد ارتباطش را با چین را قطع کند، متضرر خواهد شد.

کمیلی تاکید کرد: در دوران حکومت نواز شریف بدترین تحریم ها از سوی آمریکا علیه پاکستان وضع شد. پاکستان این حقیقت را می داند که چندان نمی‌تواند به آمریکا تکیه کند. بویژه با توجه به ارتباط دیرینه دهلی نو و واشنگتن و اینکه هند رقیب سنتی پاکستان است، در این سال ها دولت های پاکستان سعی کردند در کنارارتباط با آمریکا، چین را به عنوان یک اهرم فشار حفظ کنند.عمران خان هیچگاه آمریکا را دشمن خود نمی دانست اما دوست داشت سیاست‌ها به گونه ای باشد که منافع مردم حفظ شود. همچنین به دلیل شائبه تعطیلی کریدور اقتصادی چین و پاکستان‏، انتقاداتی متوجه عمران خان بود اما هیچگاه این اتفاق رخ نداد.

این کارشناس مسائل پاکستان یادآور شد: پروژه مذکور برای چین فوق العاده اهمیت دارد و با توجه به اهرم فشار سنگین چین، اگر پاکستان قصد عدم اجرای تعهدات خود را داشته باشد، قطعا با واکنش سخت پکن مواجهه خواهد شد. گروه‌هایی تمام تلاش خود را برای بر هم زدن این پروژه اقتصادی بکار گرفته و بارها کنسولگری چین را مورد حمله قرار دادند اما بدیهی است که پیشبرد این کریدور به نفع دو کشور است. آمریکا هم می داند اگر بخواهد ضربه ای به این کریدور وارد کند باید به صورت نرم انجام دهد و امکان حذف آن به صورت ناگهانی نخواهد شد.

کمیلی در بخشی از مصاحبه خود به سفر اخیر شریف به ریاض اشاره کرد و گفت: خاندان شریف همیشه به سمت عربستان گرایش داشته اند اما انتخاب عربستان به عنوان اولین مقصد سفر، تنها مختص شهباز شریف نیست. حتی عمران خان هم دراولین سفر خارجی خود به عربستان رفت. این موضوع چندان تعیین کننده نیست، هر چند نشان دهنده ارتباط خوب دو کشوراست. پاکستان به دلیل بدهی های فراوان، سعی دارد همواره سیاست های خود را به گونه ای بچیند که از لحاظ اقتصادی تحت فشار قرار نگیرد. زیرا عربستانی ها ثابت کرده، تعهد لازم را ندارند و هر جا با چالش سیاسی با پاکستان مواجهه شوند بی درنگ برای مطالبه بدهی های خود اقدام می کنند. بنابراین پاکستان به دنبال تنش با عربستان نیست و البته گوش به فرمان این کشور نیز نیست.

این کارشناس مسائل پاکستان در پایان گریزی هم به تنش های 74 ساله پاکستان و هند داشت و افزود: مرزبندی که انگلیس در آن زمان انجام داد، اختلافات مذهبی، قومی و مناطق تعیین تکلیف نشده ای را به بار آرود. یکی از بدشانسی های عمران خان همزمانی با دور دوم حکومت راستگرای و تندرو نارندا مودی بود. نواز شریف در دوران حکومت خود سعی کرد ارتباط دو طرف را بهبود ببخشد و برخی مرزهای مشترک را باز کرد. عمران خان هم اقدامات مشابهی صورت داد، اما هند واکنش سیاسی نشان داد.

کمیلی با ذکر این مقدمه تاریخی بعید دانست اتفاق  خاصی در روابط دو جانبه هند و پاکستان رخ دهد‏، زیرا مسئله بزرگ کشمیر محل اختلاف دو کشور همچنان پابرجاست. وی افزود: هند اصلا خواهان برگزاری همه پرسی در کشمیر مطابق خواست سازمان ملل نیست و در عین حال به دنبال به رسمیت شناختن لغو خودمختاری کشمیر در سطح جهانی است و دائما هندو به منطقه منتقل می کند تا بافت اکثریت مسلمان این منطقه تغیر و آنها را به یک اقلیت ضعیف تبدیل کند.

از طرفی پاکستان به دنبال حل آبرومندانه مسئله کشمیر است اما حداقل در دوره حکومت مودی چنین امری ممکن نخواهد بود. از سویی شریف تا انتخابات بعدی و نهایتا یکسال در راس کار خواهد بود و اگر عمران خان موفق به اجرای انتخابات زودهنگام شود، این اتفاق زودتر رخ می دهد. بنابراین با توجه به حضور فرد تندرویی همانند مودی درهند، در این زمان اندک انتظار اقدام بزرگ و ویژه ای از سوی شریف نمی رود. در نتیجه در سیاست اسلام آباد در قبال هند بعید است اتفاق خاصی رخ دهد.